Informatie over vleermuizen
Meer weten?
Vleermuizen zijn nachtactieve vliegende zoogdieren, die in Europa allemaal insecteneters zijn. Het zijn de enige zoogdieren die echt kunnen vliegen. In tegenstelling tot vogels, brengen vleermuizen net als alle andere zoogdieren levende jongen ter wereld, die na de geboorte worden gezoogd. Wist je dat vleermuizen slechts één jong per jaar krijgen? Daarom zijn ze extra kwetsbaar.
Vleermuizen herkennen
Behalve de naam hebben vleermuizen niets met muizen gemeen. Muizen zijn knaagdieren; vleermuizen zijn ‘handvleugeligen’ (Chiroptera). Deze naam danken zij aan de tot vleugels omgebouwde handen, waarmee zij in staat zijn om te vliegen.
Er zijn meer dan 1.400 soorten vleermuizen in de wereld en er worden er nog steeds meer ontdekt. Vleermuizen komen overal voor met uitzondering van de poolgebieden. In Nederland zijn 22 soorten vleermuizen waargenomen, hoewel sommige al lang niet meer gezien zijn en vermoedelijk zijn uitgestorven voor Nederland.
Tussen de soorten zijn er allemaal verschillen. Zo zijn er zeldzame en algemene soorten, kleine en grote soorten, kent iedere soort haar eigen gedrag, dieet en hebben ze elk een eigen voorkeur voor waar ze hun verblijfplaatsen zoeken.
Hoewel sommige vleermuizen veel op elkaar lijken is het uiterlijk heel verschillend. Vooral bij de grootte en vorm van oren en neuzen en de grootte van hun ogen zie je de verschillen. Dit komt door de manier waarop vleermuizen in het donker de weg en hun voedsel vinden. Vleermuizen zijn niet blind, maar gebruiken om te 'zien' toch vaker hun oren dan hun ogen. We noemen deze manier van ‘zien met je oren’ echolocatie. Aan het uiterlijk van vleermuizen kun je goed zien dat echolocatie voor hen erg belangrijk is. De vorm van de oren en snuit is vaak helemaal aangepast aan het uitzenden en ontvangen van geluidssignalen.
Bij het formaat van een vleermuis denken veel mensen aan de soorten die in dierentuinen te zien zijn: 15 tot 30 cm lang, en vliegend zo groot als een duif of een kraai. De vleermuizen die in ons land thuis horen zijn echter veel kleiner. Ze hebben een gewicht tussen de 5 en 40 gram en vliegend ligt het formaat tussen een pimpelmees (11-12 cm) en een spreeuw (22 cm). De grootste vleermuis in Friesland is Rosse vleermuis, onze kleinste is de kleine dwergvleermuis.
Hoe weet je nou met welke soort je te maken hebt, als je ’s zomers in de avond naar de hemel kijkt en er zo’n fladderaar voorbij vliegt? De Zoogdiervereniging heeft een zoekkaart gemaakt met de meest voorkomende vleermuizen in Nederland. Deze zoekkaart kan je daarbij op weg helpen.
Voor meer informatie over hoe je de verschillende vleermuizen kan herkennen kan men kijken op:
Soorten in Friesland
Ongeveer twintig verschillende soorten vleermuizen komen voor in Nederland, waarvan een aantal (zeer) zeldzaam zijn en andere redelijk algemeen.
Vleermuizen kunnen overal worden aangetroffen: van steden tot dorpen, natuurgebieden tot landbouwgronden, van uitgestrekte bossen tot een enkele bomenrij en van groeves en steenfabrieken tot spouwmuren van rijtjeshuizen. De vleermuizen in Friesland blijken echte cultuurvolgers te zijn. Cultuurhistorische elementen in het Friese landschap als houtwallen, elzensingels en waterpartijen vormen een goed leefgebied voor tal van vleermuizen. Bovendien bieden de vele huizen, kerken en monumentale gebouwen goede verblijfplaatsen.
Er zijn vleermuis soorten die in heel Nederland voorkomen, maar je hebt ook soorten die zijn gebonden aan specifieke regio’s. Zo komt de gewone dwergvleermuis in heel Nederland voor, terwijl de ingekorven vleermuis alleen in Limburg en het zuiden van Noord-Brabant aanwezig is.
In Friesland zijn er zeven vleermuissoorten die vrij algemeen voorkomen: gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, laatvlieger, gewone grootoorvleermuis, meervleermuis, watervleermuis en rosse vleermuis.
Binnen Nederland zijn de verschillende soorten vleermuizen in twee groepen in te delen; soorten die voornamelijk in bosgebieden leven en soorten die met name voorkomen in de bebouwde omgeving. Omdat de inwoners van Friesland te maken kunnen krijgen met vleermuizen in huizen of gebouwen, richt het meldpunt zich op de gebouwbewonende soorten. In Friesland zijn er vijf gebouwbewonende soorten vleermuizen.
Wil je meer over deze soorten te weten komen? Dan kan je per vleermuis soort meer informatie terugvinden op de webpagina’s van de Zoogdiervereniging.
De provincie Friesland heeft voor de meervleermuis (Myotis dasycneme) een speciale verantwoordelijkheid, omdat er een belangrijk deel van de West-Europese populatie voorkomt in Friesland. Als provincie vervullen zij op nationaal en internationaal niveau een belangrijke rol voor het behoud en bescherming van de soort. Negatieve ontwikkelingen van de Nederlandse meervleermuis-populaties hebben immers gevolgen voor de populatie op wereldschaal.
Leefwijze
Sociale dieren
Vleermuizen leven in een sociaal verband. Ze kennen een groot aantal soortgenoten waar ze korte of langere tijd een verblijfplaats mee delen. Dat valt vooral op bij een kolonie, waarin tientallen of zelfs honderden dieren kunnen samenkomen. Zo’n kolonie is in de regel een groep vrouwtjes, die tezamen hun jongen ter wereld en groot brengen. Hiervoor wordt het woord ‘kraamkolonie’ gebruikt. Een kolonie kan zich territoriaal gedragen tegenover andere familiegroepen van dezelfde soort. Dat geldt niet alleen voor het gebruik van een verblijfplaats, maar ook van het voedselgebied. Anderzijds kunnen er soms meerdere soorten tegelijkertijd één verblijfplaats gebruiken. 's Winters komen vleermuizen samen in grote groepen om te overwinteren. Gedurende deze periode zijn ze bijzonder kwetsbaar, omdat hun lichaamstemperatuur dan vrijwel gelijk is aan die van de omgeving en ze niet mobiel zijn.
Insectenetende zoogdieren
Het dieet van vleermuizen is het meest divers van alle zoogdieren. In Nederland zijn alle vleermuizen insecteneters. Welke insecten ze eten, kan per soort nog verschillen. Een vleermuis moet om te overleven per nacht een kwart tot een derde van zijn lichaamsgewicht aan insecten eten. Voor een vleermuis betekent dat per nacht wel 3000 muggen, motjes en kevertjes. Een gemiddelde kolonie eet per zomer enkele honderden kilo's insecten. Er zijn geen andere dieren die zoveel nachtinsecten eten. Wist je dat vleermuizen een belangrijke bijdrage leveren aan de bestrijding van de eikenprocessierups?
Dagritme
Vleermuizen zijn nachtdieren. De dag brengen ze slapend of rustend door. Rond zonsondergang, of kort daarna, beginnen ze met uitvliegen. In de uren daarvoor heerst in een kolonie vaak al ‘sociale onrust’, wat merkbaar is aan hoge, krassende geluiden. Vliegen kost voor een vleermuis veel energie. Zoveel dat de balans tussen energieverbruik door vliegen en de aanwezigheid van voldoende insecten een primaire rol speelt in hoe vleermuizen leven. Als de jacht op insecten weinig oplevert stopt een vleermuis er ook snel mee. Hij keert dan terug naar zijn verblijfplaats. Vooral bij lage temperaturen zijn er weinig vliegende insecten en duurt de jacht vlucht maar kort. Bij aanhoudend slecht weer kunnen vleermuizen dagen lang in lethargie gaan, een toestand die lijkt op de winterslaap. Bij goed weer in de zomer kunnen vleermuizen de hele nacht actief zijn.
Zijn ze gevaarlijk?
Vleermuizen roepen bij veel mensen akelige gedachten op. Zo zouden vleermuizen in je haren vliegen, je aanvallen om bloed te zuigen en zouden ze allerlei ziektes verspreiden. Niets is echter minder waar. Het gezegde ‘onbekend maakt onbemind’ gaat zeker voor vleermuizen op. Dat vleermuizen heel bijzondere dieren zijn en een belangrijke plaats in de natuur innemen, beseffen maar weinig mensen.
Onjuiste informatie kan leiden tot onnodige angst en paniek. Op deze pagina hebben we een aantal feiten op een rij gezet om zo de wel bekende fabels over vleermuizen uit de wereld te helpen. Hier bespreken we de verspreiding van ziektes bij vleermuizen, vleermuizen en covid-19, besmettingsrisico’s, agressie bij vleermuizen en we sluiten af met vleermuizen en het gevaar voor de menselijke gezondheid.
Vleermuizen en de verspreiding van ziektes
Veel mensen zijn bang dat vleermuizen ziektes kunnen overbrengen. Bij vleermuizen in Nederland en de rest van Europa is één voor mensen besmettelijk ziekte aangetroffen. Dat is een hondsdolheid-virus: European Bat Lyssa Virus (EBLV). Een zeer klein aantal vleermuizen in Nederland is inderdaad besmet met hondsdolheid, maar als je geen onnodige risico’s neemt, is de kans op besmetting zeer klein. Je kunt alleen besmet worden met het hondsdolheidvirus, als je door een vleermuis met dit virus wordt gebeten. Wie dus geen vleermuizen aanraakt loopt geen risico besmet te worden.
Hier vindt u informatie over deze ziekte en advies over wat te doen wanneer u of uw huisdier door een vleermuis gebeten is (Vleermuis.net). Of zie hier de veel gestelde vragen over vleermuizen en hondsdolheid (rabiës). (Zoogdiervereniging).
Covid-19
Sinds de uitbraak van Covid-19 hebben mensen, zeer begrijpelijk, het vermoeden dat Nederlandse vleermuizen ook deze ziekte kunnen hebben. Dit klopt echter niet. Bij vleermuizen in Nederland en Europa is het Covid-19 virus niet waargenomen. Nederlandse en Europese vleermuissoorten staan ook niet in contact met vleermuizen in de gebieden waar dit virus is gevonden (China/Zuidoost Azië).
Zie hier de veel gestelde vragen over vleermuizen en het Covid-19 virus (Zoogdiervereniging).
Besmettingsrisico's
Wanneer vleermuizen hun verblijfplaats hebben in uw spouwmuur of onder uw dak, levert dat geen enkel gevaar voor u op. Ook voor de vleermuizen die u 's avonds boven de straat of uw tuin ziet vliegen hoeft u niet bang te zijn. Alleen als u een zieke, gewonde, verzwakte of dode vleermuis vindt moet u ervoor zorgen dat u geen risico loopt. In Nederland heeft nog niemand, ook geen huisdieren, kwade gevolgen ondervonden van contact met een met hondsdolheid besmette vleermuis. En dat willen we zo houden. Daar hoeft u niet iets speciaals voor te doen. U kunt de ziekte namelijk alleen maar krijgen als u door een besmette vleermuis wordt gebeten of als u met een wondje op bijvoorbeeld uw handen met een vleermuis in aanraking komt. Wat je kan doen als jij of je huisdier toch in aanraking komt met een vleermuis lees je hier.
Vleermuizen zijn niet agressief
Vleermuizen kunnen niet zo goed zien en ‘kijken’ daarom via hun oren: ze luisteren naar de echo's van kreetjes die ze meestal met hun mond uitstoten en krijgen zo een beeld van de omgeving. Dat betekent dat ze - als ze rond willen kijken - hun bek ver open sperren en hoge piepgeluidjes maken. Hoewel zo'n geopende bek er eng uit kan zien, betekent het dus niet dat de vleermuis agressief is.
Een vleermuis zal zich zoals ieder ander wild dier natuurlijk wel verdedigen als u hem probeert op te pakken. Zolang u dus niet probeert een vleermuis te vangen of hem met blote handen vast te pakken, is er niets aan de hand.
Zijn vleermuizen in mijn huis en/of tuin gevaarlijk voor mijn gezondheid?
Vleermuizen vormen geen gevaar voor de menselijke gezondheid. Er zijn in Nederland geen gevallen bekend van mensen of dieren die ziek zijn geworden door contact met vleermuizen. U kunt geen infectie oplopen wanneer u in dezelfde ruimte bent als een vleermuis, of als er buiten vleermuizen bij u in de buurt vliegen. Wel is het van belang om voorzichtig te zijn met vleermuizen die op de grond worden gevonden, en deze dieren niet aan te raken of op te pakken met blote handen. Hier leest u wat te doen bij een gevonden vleermuis.
Meer weten?
Op onderstaande pagina's vind je nog meer nuttige informatie over vleermuizen:
> Omgaan met overlast door vleermuizen